Besloten ruimten

Bij onderhoud, reiniging of inspectie van installaties of machines bevinden medewerkers zich regelmatig in besloten ruimtes zoals installatieruimten, putten of pijpleidingen. Besloten ruimten zijn vooral in de industrie bekend, in branches daarbuiten is het een minder bekend onderwerp. Juist de minder bekende besloten ruimten zoals kruipruimtes en bouwplaatsen verdienend wat extra aandacht. Het niveau van het veiligheidsbewustzijn kan in veel gevallen opgekrikt worden.

Een tank of opslagsilo zijn bekende voorbeelden, maar wat zijn nou juist de minder bekende voorbeelden?

Hoewel de term besloten ruimte vaak genoemd wordt in publicaties in de veiligheidswereld, kom je deze niet tegen in de wetgeving. Die kent deze term niet. Zo noemt Praktijkgids Arbeidsveiligheid allerlei voorbeelden van wat een besloten ruimte zou kunnen zijn.

Het Arbo informatieblad 5 geeft een definitie: ‘Een gesloten of deels open omgeving met een al dan niet vernauwde toegang, die niet ontworpen is voor het verblijf van personen en waar activiteiten plaatsvinden die risico's met zich meebrengen op het gebied van veiligheid, gezondheid en welzijn.’ Het Arbobesluit spreekt van gevaar voor verstikking, bedwelming, vergiftiging, brand of explosie (VBVBE).

Een belangrijk criterium waar rekening mee gehouden moet worden is dat een besloten ruimte niet ontworpen is voor het verblijf van personen. Wanneer het gaat om een gesloten of deels open omgeving al dan niet vernauwde toegang, kunnen daar veel zaken bij bedacht worden. Maar wat zegt de wetgeving? Vanuit de Arbowet zijn er wel een aantal aanknopingspunten met standaardartikelen: verplicht arbobeleid, zorgbeleid en RI & E. Organisaties dienen hier iets mee te doen.

Hoewel er geen specifieke wetgeving bestaat, heeft de Arbeidsinspectie wel handvatten om een inspectie uit te voeren. Dit is terug te vinden in de Basisinspectiemodule. Hierin wordt ook verwezen naar grenswaarden. Verder zijn er aanknopingspunten in Artikel 3.5g en 4.3 van het Arbobesluit. Zo zegt artikel 3.5 letterlijk: indien kan worden vermoed dat de atmosfeer op een ruimte of plaats in zodanige mate stoffen bevat, dat daardoor gevaar bestaat op VBVBE, mag een werknemer zich daar alleen bevinden als uit onderzoek blijkt dat het gevaar niet aanwezig is. De uitwerking van het onderzoek naar grenswaarden van toxische stoffen, zuurstof en explosiegevaar vinden we in artikel 4.3 terug.

Hoe moet dit onderzoek uitgevoerd worden? Door metingen uit te voeren rondom atmosfeer, explosiegevaar, zuurstof en toxiciteit kan er vastgesteld worden dat er geen gevaar is voor VBVBE, waarna iemand de ruimte mag betreden. Volgens het Arbobesluit mogen medewerkers niet zomaar toegelaten worden als dit gevaar aanwezig is.

Het wegnemen van gevaren vormt de basis voor een veilige werkomgeving, zorgen voor permanent toezicht.

Ieder jaar zijn er incidenten rondom besloten ruimten, welke breeduit in de media worden belicht. Ondanks deze publiciteit vinden er nog steeds te veel ongelukken plaats. Juist de minder bekende voorbeelden zoals rioolstelsels, bouwputten en kruipruimtes worden regelmatig vergeten. Dit zijn besloten ruimten waarmee men dagelijks in de praktijk te maken heeft.

Organisaties moeten medewerkers bewust maken van de veiligheidsrisico’s die kunnen optreden bij het betreden van besloten ruimten. Welk werk wordt er uitgevoerd? Hoe zit een ruimte in elkaar? Daarom wordt er binnen de veiligheidskundigenwereld van de MUOPO systematiek gebruik gemaakt. Deze overziet alle gevaarlijke aspecten die in een organisatie kunnen voorkomen. Het model bestaat uit de volgende elementen.

• Menselijke eigenschappen: hoe gedragen mensen zich? Vertonen mensen gevaarlijk gedrag in een besloten ruimte? Hierbij wordt ook gekeken naar fysieke, cognitieve en psychologische componenten.

• Uitrusting: waar werkt men mee? Beinvloeden de machines, gereedschap, software en hardware en tafels of stoelen de veiligheid van de omgeving? Gaat de medewerker er juist mee om?

• Omgeving: werkt men in een veilige omgeving? Zijn er besloten ruimtes aanwezig? Welke werkzaamheden worden er uitgevoerd? Een veilige werkplaats wordt beoordeeld aan de hand van verschillende omgevingscriteria. Ook moet het risico op VBVBE zo klein mogelijk gemaakt worden.

• Product: de aard van het product waar mee gewerkt wordt is van belang voor de te nemen veiligheidsmaatregelen binnen het bedrijf. Denk aan gebruikte-, afgewerkte-, en afvalproducten en zware lasten.

• Organisatie: de juiste organisatie is van groot belang in een besloten ruimte. Zijn de risico’s in kaart gebracht m.b.v. een RI&E? Door de werkplaats zo veilig en efficiënt mogelijk in te richten worden risico’s beperkt.

Wat zijn de gevaren en risico’s? Hiervoor kijken we naar de gevaren, risico’s en risicofactoren. Een voorbeeld hiervan zou kunnen zijn:

• Gevaar: besloten ruimte;

• Risico: verstikking;

• Risicofactoren: gasslangen in besloten ruimten die lekken.

Om risico’s te beperken moeten we de desbetreffende ruimten definiëren, de juiste maatregelen voorschrijven en ervoor zorgen dat er een adequaat reddingsplan aanwezig is. Want hoe wordt er ingegrepen als iets mis gaat? Wat als een medewerker bijvoorbeeld een enkel breekt? Hoe gaan we die persoon helpen en ervoor zorgen dat hulpdiensten op tijd ter plaatse zijn? Is de locatie van het incident bereikbaar voor hulpdiensten? Hoe zorgen we dat er voldoende reddingsmiddelen en BHV’ers aanwezig zijn? Zijn BHV’ers op de hoogte van de zaken die spelen en getraind om iemand uit een besloten ruimte te redden? Vraagstukken waar vaak niet bij stil wordt gestaan.

• Mest- of gierkelders;

• Reactieketels;

• Opslagtanks en silo’s;

• Kruipruimte onder gebouwen;

• Rioolstelsels en -putten;

• Bouwputten en sleuven;

• (Gegaste) containers;

• Tankwagens;

• Gondels in windmolens;

• Ketels;

• Leidingen;

• Reactors;

• Schachten, schoorstenen.

In de veiligheidswereld denken we vooral aan de voor de hand liggende besloten ruimten. Maar er komt heel wat meer bij kijken dan we op het eerste gezicht denken. Ook buiten de industrie moet men bewust zijn van de risico’s in besloten ruimten en stilstaan bij de juiste veiligheidsmaatregelen en wettelijke onderbouwing.